Haftanın yedi gün olmasının kökeni...
Hıristiyan, Musevi, İslam takvimlerinde hatta İran ve Çin takvimlerinde bir haftanın yedi günden oluşuyor olmasına rağmen neden böyle olduğuna dair kesin bir bilgimiz yoktur. Haftanın geçmişi ile ilgili, otoritelerin her birinin tartışılmaz gerçeklermiş gibi sundukları faklı kurgular vardır. Gerçekte ise haftanın neden yedi gün olduğuna dair sahip olduğumuz en kesin bilgi, kesin bir bilgimizin olmadığıdır.
Bu konudaki en yaygın açıklama, 7 günden oluşan haftanın, Roma İmparatorluğu’nda imparatorluk takviminde kullanıldığı ve tarihsel sebeplerle Hıristiyan kilisesi tarafından benimsenip geliştirildiğidir. İngiltere Krallığı bu sistemi kullanmış ve dünya geneline yayılmasını sağlamıştır.
İncil’in ilk sayfasında, Tanrı’nın dünyayı altı günde yarattığı ve yedinci günde dinlendiği yazılıdır. Bu yedinci gün, Pazartesi, Yahudi inancında Sabbath’dır.
Bazı kaynaklarda ise yedi günlük haftanın doğum yeri olarak anılan yerlerden bazıları Babil ve İran’dır. Hafta, Hıristiyanlık’tan önce de Roma İmparatorluğu’nda biliniyordu
Haftanın yedi günden oluşmasının sebebi olarak geometrik bir açıklama vardır. Yedi adet teneke kutuyu, bir tanesi ortaya gelecek biçimde bir lastik bantla birbirine bağlarsanız bir düzgün altıgen elde edersiniz. Üçten fazla herhangi başka bir sayıda dairesel cisimler için bu biçimde elde edilen şekil sabit olmayacaktır. Antik çağlardaki çadır kütükleri, yakılacak odun öbekleri ya da başka dairesel nesneler zamanla yedi sayının gizemli bir hal almasını sağlamış olabilir.
Haftanın yedi gün olmasına ilişkin bir başka tutarlı açıklama ise antik çağlarda bilinen yedi “gezegen”dir: Güneş, Ay, Mars, Merkür, Jüpiter, Venüs ve Satürn. Ancak, yedi günlük periyot, ay veya güneş döngüsüyle eşleşiyor görünmemektedir. Bir güneş yılı, beş günlük haftalara daha uygun bir biçimde bölünebilirdi. Beş ya da altı günlük hafta uzunluklarından oluşan bir sistem, 6x5=30 olduğu için, 29,53 gün uzunluğundaki bir sinodik aya (ay ayına) şimdiki sistemden daha uygun olabilirdi. Bir ay devresinin uzunluğunun (29,53/4= 7,3825) yaklaşık değeri olduğu için hafta yedi günden oluşuyor olabilir.
Günlerin isimlerinin anlamı
Ayların isimleri pek çok dilde benzerlik gösterirken, gün isimleri değişik dillerde birbirinden oldukça farklıdır. Yahudiler, Sabbath dışındaki günleri sadece numaralandırırlar.
Pek çok Latin kökenli dilde günlerin isimleri antik dönemde bilinen yedi “gezegen” ile çakışır.
Fransızca’da dizgi Pazar gününde kırılıyor, ancak
Latince’de Pazar dies solis (Güneş Günü) olarak
adlandırılır. Pek çok Asya dilinde de (örneğin
Hintçe, Japonca ve Korece) günlerin isimleriyle gezegenlerin
isimleri benzerlik gösterir.
İngilizce’de bugün hâlâ Cumartesi, Pazar ve Pazartesi
(Saturday, Sunday ve Monday) günleri isimlerini gezegenlerden alır. Geriye
kalan dört gün ise isimlerini, adları
gezegenlere verilen Roma tanrıları
yerine Anglo-Sakson veya Kuzey
Avrupalı tanrılardan almıştır. Tuesday,
Wednesday, Thursday ve Friday
isimlerini sırasıyla, Tiw, Wodan,
Thor, Freya’dan almıştır.
Gezegenlerin isimleri günlere verilirken
şu sıra izlenmiştir: Ay, Mars,
Merkür, Jüpiter, Venüs, Satürn, Güneş.
Peki, bu sıranın önemi nedir?
Bu konuya ilişkin teorilerden biri
şöyledir: Gezegenler dünyadan yaklaşık
uzaklıklarına ya da dünya etrafında
dönme periyotlarına göre sıralanırsa
diziliş, Ay, Merkür, Venüs,
Güneş, Mars, Jüpiter, Satürn biçiminde
olacaktır. Bu dizilişte sondan
başa gezegenler günün saatlerine
denk gelecek biçimde yazıldığında;
1=Satürn, 2=Jüpiter, 3=Mars,
4=Güneş, 5=Venüs, 6=Merkür,
7=Ay, 8=Satürn, 9=Jüpiter, ...,
23=Jüpiter, 24=Mars
elde edilir. Yeni Gün, bir öncekinin
bittiği yerden başlar ve
1=Güneş, 2=Venüs, ..., 23=Venüs,
24=Merkür
ve bir sonraki gün de
1=Ay, 2=Satürn, ...
biçiminde sıralanacaktır. Günlerin
ilk saatlerine denk gelen gezegenler
bize doğru sıralanışı verir. Bu
bir rastlantı mı? Belki.
Haftanın 7 günlük çevrimi tarihte hiç sekteye uğradı mı?
Yedi günlük hafta çevriminin kırıldığına
ilişkin hiçbir kayıt yoktur.
Takvim değişiklikleri ve reformları
yedi günlük çevrimi bozmamıştır.
Musa’dan beri hatta daha eski zamanlardan
beri yedi günlük çevrim
bozulmadan işlemiştir.
Bazı kaynaklar antik Musevilerin
zaman zaman fazladan bir Sabbath
içeren bir takvim kullandıklarını
iddia etse de bu iddia muhtemelen
doğru değildir.
Kutsal günler
Museviler için, Tanrının dünyayı
yarattıktan sonra dinlendiği gün
Sabbath ibadet ve dinlenme günüdür. Hıristiyanlar için dinlenme ve
ibadet günü Pazar’dır. İsa Pazar günü
dirilmiştir. Müslümanlar için ibadet
günü Cuma’dır. Cuma’nın
kutsal gün olduğu Kuran’da geçer.
Haftanın ilk günü hangisidir?
İncil’de haftanın son gününün
Sabbath olduğu belirtilmiştir. Kutsal
olmayan kaynaklarda ise Sabbath’ın
bugünkü Cumartesi ile çakıştığı yer
almaktadır. Böylece, Yahudi ve Hıristiyanlar
haftayı Pazar gününden
başlatmışlardır. Ancak Ruslar için
Salı ikinci gündür. Bazı uluslar Pazartesi’yi
ilk gün kabul eder. Uluslararası
standartlarda da Pazartesi haftanın
ilk günü kabul edilmiştir.
Haftalar nasıl sıralanır?
Uluslararası standart, ISO-8601
yılın her haftasını numaralandırır.
Bir haftanın günlerinin bir kısmı bir
yılın içinde diğerleri de başka bir yılın
içinde olabilir, bu durumda hafta
daha çok gününün ait olduğu yıl
içersinde sayılır. Şöyle ki: Yılın ilk
haftası 4 Ocak’ı ya da buna denk olarak
Ocak ayının ilk Perşembe’sini
içeren haftadır. Yıllar genellikle 52
haftadan oluşur, ancak Perşembe ile
başlayan yıllar ve Çarşamba ile başlayan
artık yıllar 53 hafta içerir.
Haftanın numarası nasıl belirlenir?
ISO-8601’in tanımladığı anlamda
hafta numarası aşağıdaki formülle
belirlenebilir:
d4 = (J+31741 - (J mod 7)) mod
146097 mod 36524 mod 1461
L = d4/1460
d1 = ((d4-L) mod 365) + L
Kaçıncı hafta = d1/7+1
Burada J ile Rumi Gün numarası
gösterilmektedir ve o da aşağıdaki
gibi hesaplanabilir:
a = (14-ay)/12
y = yıl+4800-a
m = ay+12×a–3
J = gün+(153×m+2)/5+y×365+y/4
–32083
Eğer hafta numarası 1, 52 veya
53 ise haftamız iki ayrı takvim yılı içinde birden bulunabilir. Ancak
bir hafta sadece bir tek yılın içinde
sayılabilir. Bu durumda X yılının 31
Aralık günü X+1 yılının ilk haftasında
ya da benzer biçimde X yılının 1
Ocak günü X-1 yılının 52. veya 53.
haftasında yer alabilir.
Başka uzunlukta haftalar kullanılabilir mi?
Hafta bir günden uzun bir aydan
kısa herhangi bir aralık olarak
tanımlanabilirdi. Antik Mısır’da ve
Fransız Devrimci takviminde 10
gün periyotlu haftalar kullanılmıştır.
Maya’lar takvimlerinde 13 ve 20
günden oluşan haftalar kullanıyorlardı.
Sovyetler Birliği 5 ve 6 günlük
haftaların her ikisini de kullanıyordu.
1929-30 arasında SSCB aşama
aşama 5 günlük hafta kullanımına
geçti. Her çalışanın haftada bir gün
izni vardı, ancak bu belirli sabit bir
gün değildi. 1 Eylül 1931’de bu sistem
yerini sabit bir tatil gününün
olduğu 6 günlük haftaların olduğu
sisteme bıraktı. Bu belirli tatil günleri
ayın 6, 12, 18, 24 ve 30’na denk
geliyordu. Şubat ayının 30’u yerine
1 Mart kullanılıyor ve son gün ayın
31’ne denk geldiğinde ise 6 günlük
çevrimin dışında bir fazladan çalışma
günü oluyordu. 26 Haziran
1940’da yedi günlük hafta sistemine
geçildi.
… haftanın kaçıncı günü?
Belirli bir tarihin haftanın kaçıncı
gününe denk geleceği aşağıdaki
algoritmayla hesaplanabilir (Hesaplamalarda
elde edilen ondalık sayıların
tam kısımları kullanılmalıdır).
14 Mart 1950 tarihi için gün=14,
ay=3, yıl=1950 alınır.
a = [(14 - ay) / 12]
y = yıl - a
m = ay + 12 a–2
Rumi takvim için
Kaçıncı Gün = (5+gün+y+y/4+[31 m
/ 12]) mod 7
Miladi takvim için
Kaçıncı Gün = (gün+y+y/4-[y / 100]
+[y / 400]+[31 m/ 12]) mod 7
Sıfırıncı gün Pazar, birinci gün
Pazartesi’dir.
0Yorumlar